Biz insanlar çevremizi duyu organlarımızın yardımıyla tanırız. Çevremizde olup bitenleri görerek, duyarak öğreniriz. Nesneleri elleyerek, koklayarak, tadarak birbirinden ayırırız. Çevremizde o kadar çok nesne ve olay var ki, bunların her birini algılamamız mümkün değildir. Biz çevremizdeki uyarıcılardan ancak bir kısmını algılar, bir kısmına dikkat ederiz, bazı uyarıcıların farkına bile varmayız. Zaten bütün uyarıcıları aynı anda fark etmemiz, bunların tümünü algılamamız bizden beklenemez, çünkü insanın dikkati sınırlıdır.
Dikkat, fizyolojik ve psikolojik enerjinin bir nokta üzerinde toplanmasıdır. Bir olaya, bir insana veya bir nesneye ilgi duyduğumuz oranda, ona dikkat ederiz. İlgimizin derecesine bağlı olarak, dikkatimizin şiddeti ve süresi artar. Konuya ilgi duyulduğu hallerde, dikkat süreklilik gösterir. Konuya ilgi duyulmadığı hallerde ise dikkat azalır, hatta kaybolur.
Dikkati toplamayı öğrenmek, başarı sürecinde çok önemlidir. Dikkatini toplayabilen öğrenci, bütün düşüncelerini yönetebilir. Öğrenci, dikkatini toplayamıyorsa, başarılı olması zordur.
Dikkati etkileyen iç (bireysel) etmenler:
Dikkatin belirli bir yöne çevrilmesi, insanın ihtiyaç, ilgi, merak ve duygularına bağlıdır. Örneğin; aç olan birinin dikkatini lokantadaki yiyeceklerin çekmesi gibi.
Dikkati etkileyen dış etmenler:
Uyarıcının kuvveti (güçlü bir ışık, ses ve koku)
Aşırı zıtlıklar (televizyonun açık olduğu bir odada kitap okumaya çalışma)
Hareket eden uyarıcılar (tiyatroda oturanların arasından birisinin ayağa kalkması)
Yenilik ve tanışıklık (sınıfa yeni gelmiş bir öğrenci)
Alışılmışın dışındaki uyarıcılar (çok uzun veya çok kısa biri)
Tekrarlar (yinelemeler)
Dikkatin Çeşitleri:
Dikkatin bir süre odaklanabilmesi (uzanış/konsantrasyon)
Çoklu uyaranlardan seçme becerisi (yönlenmiş dikkat)
Kişisel veya kimi nedenlerle belli uyarana yönelmek (seçici dikkat)
Aynı anda birden fazla uyarana yönelmek ve birinden ötekine geçebilmek (bölünmüş dikkat)
Bir uyarana yoğunlaşabilmek (odaklanma)
Bir çocuğun okuldaki bir etkinliğe katılırken, ödev yaparken veya sınav olurken dikkat sorunu yaşaması için mutlaka dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) olması şart değildir. Ortada böyle bir sorun olmasa da çocuklar dikkatlerini toplamakta zorlanabilirler. Günümüzde öğrenci olsun olmasın, bütün insanların dikkatinin kolayca dağılmasının nedenleri arasında, birbirinden farklı yüzlerce uyarana maruz kalınması bulunmaktadır. Başta öğrencilik olmak üzere, görev ve sorumluluklara dair dikkatin, bu uyaranların arasında kaybolduğu bir gerçektir.
Çocuklar açısından düşünüldüğünde çok fazla sayıda oyuncak sahibi olunması da dikkati ve odaklanmayı azaltan bir faktördür. Bu nedenle yapılacak en büyük iyilik, çocuğu mutlu etmek için ona her istediği oyuncağı almak yerine başta zihinsel ve psiko-motor beceriler olmak üzere gelişim alanlarını çalıştırmaya yönelik oyuncaklar almaktır.
Ailenin dikkat etmesi gerekenler:
Dikkat sorunu yaşayan çocukların, çalışma ortamı ve çalışma planları oluşturulurken, dikkat dağıtıcı unsurlardan arındırılması gerekir. Çok fazla uyaranın (tv, ipad, pc) bulunduğu oda ve dağınık bir çalışma odasında, çocuklardan yeterince dikkat ve konsantrasyon beklemeyin.
Duygusal ihtiyacı karşılanmayan çocuklar, öfkeli, gergin ve huzursuz olmakla birlikte aynı zamanda dikkatlerini toplamakta da zorlanırlar.
Ebeveynlerin çocuklarından, ne tür ve hangi seviyede bir beklenti içerisinde olduklarını sıklıkla tekrar etmeleri, çocukta dikkatin dağılmasına ve konuları anlayamama gibi olumsuz sonuçların oluşmasına neden olabilir.
Ailenin tepkisel bir tutum ile birçok şeye karşı çıkması, çocukta olumsuz duyguların artmasına ve duygusal enerjinin yitirilmesine neden olabilir, bu da çocuğun dikkatini toplayamamasına yol açabilmektedir.
Yukarıda söylendiği gibi aşırı oyuncak alımı yerine çocukların becerilerini geliştirecek az sayıda oyuncak almak daha doğrudur.
Her insanın kendine özgü bir karakteri, bir kişiliği olduğu gibi, yine kendine özgü bir zihinsel yapısı, bir dikkat gücü vardır. Bireyde var olan dikkat gücünü farklı şekillerde değerlendirebiliriz: yönergeyi kavrama, hızlı öğrenme, öğrenilmiş olanları hatırlama ve akılda tutma, öğrenilenleri tekrar etme, verilen bir işi kısa zamanda ve hatasız yapma hep dikkat gerektiren işlerdir. Bireyin yaptığı işte belli bir alanda başarılı olması büyük ölçüde dikkatini toplama gücüne bağlıdır. Dikkat, bireyin başarısını ve verimini belirleyen temel zihinsel faktörlerden biridir. Bu nedenle küçük yaştan itibaren çocuğun dikkatini geliştirmeye önem verilmelidir.
Beylikdüzü Düş Bilginleri Anaokulunda Matematik Atölyesinde dikkat geliştirmeye yönelik çalışmalar bilimsel temellerde yapılmaktadır.
Dikkati geliştirmeye yönelik evde oynanabilecek oyunlara örnekler :
Hafıza Kartları: Her resimden iki tane olan resimli kartlardan oluşur. Tüm kartlar resimli yüzleri aşağı gelecek şekilde dizilir. Her oyuncu sıra ile 2 kart açma hakkına sahiptir. Açtığı kartlar birbirinin aynı ise kartları alır, değil ise yerlerini değiştirmeden, olduğu yerde tekrar kapatır. Diğer oyuncu eşlerini bulabilmek için açılan şekillerin yerini aklında tutmaya çalışır. Oyun, bütün kartlar açılıncaya kadar sürer. En çok kart eşleştiren oyunu kazanır.
Sırasıyla say: Üzerinde çocuğun isimlerini bildiği nesnelerin olduğu kartlar olabileceği gibi evde bulunan çeşitli malzemeler de bu etkinlikte kullanılabilir. Bu etkinlikte, çocuğun arkası dönük ya da gözleri kapalıdır. Hazırlık tamamlanınca kart ya da nesneler çocuğa gösterilir, sonra nesneler ya da kartların üzeri kapatılır. Nesneleri sırası ile sayması istenir. Her seferinde nesne sayısı arttırılır. Sonra oyun karşıdaki kişiye geçer. Aynı oyun kelimelerle de oynanabilir. 3-4 kelimeden başlayarak nesne isimleri söylenir. Meyveler, sebzeler ya da hayvan isimleri diye de gruplanabilir, çocuk bunları eksiksiz olarak tekrar etmeye çalışır. Her seferinde kelime sayısı arttırılır. Mümkün olduğu kadar çok puan toplamaya çalışılır.
Hangisi fazla? : Sayısı çocuğun yaşına göre belirlenen sebze ve meyve kartları dizilir. Çocuk kartlara dikkatlice bakar ve arkasını döner. Kartların arasına bir kart eklenir. Çocuk fazla kartı bulmaya çalışır.
Hangisi eksik? : Geometrik şekiller sırasıyla dizilir. Çocuk 1 dakika süreyle bakar ve arkasını döner. Aradan bir tane şekil çıkartılıp saklanır. Hangi şeklin eksik olduğu bulması istenir.
Kelime oyunu: Söylenen bir kelimenin bittiği harfle başlayan bir kelime söylemesi istenir. Daha önce söylenen bir kelime kabul edilmez.
Dr. Yüksel Yeşilbağ